صاحب حق قصاص کیست
صاحب حق قصاص در صورتی که قصاص عضو باشد فردی است که جنایت بر او وارد شده است ولی اگر جنایت بر نفس و قتل باشد حق قصاص او به ارث می رسد . ولی دم همان ورثه مقتول است به جز زوج یا زوجه که حق قصاص ندارد .
ولی دم همان ورثه مقتول است به جز زوج یا زوجه او که حق قصاص ندارد اگر ورثه مقتول یا همان اولیا دم چند نفر باشند حق قصاص هر یک مجزا و به صورت جداگانه لحاظ می گردد .
حق زوج یا زوجه در قصاص
زوج یا زوجه حق قصاص ندارند اگرچه از ورثه مقتول محسوب می گردند ولی اگر حق قصاص به هر علت تبدیل به دیه شود یا با مال یا حقی بین مرتکب و اولیاء دم مصالحه شود ، همسر مقتول نیز از آن ارث می برد و بر طبق قانون مجازات اسلامی اگر بعضی از اولیا دم خواهان قصاص باشند و برخی خواهان دیه باشند همسر مقتول از سهم دیه ارث می برد .
اجرای قصاص نفس
صاحب قصاص نفس یا همان اولیای دم ورثه مقتول هستند که می توانند قصاص قاتل را بخواهند و یا از قاتل گذشت کنند و یا با مصالحه با دریافت دیه و غیره از قصاص منصرف گردند اما در صورتی که اولیای دم اجرای قصاص را بخواهند مجرم بعد از صدور حکم محکومیت او اجرا می گردد قصاص نفس یا اعدام باید بر طبق شرایط بیان شده در قانون اعمال شود همچنان که در ماده 436 قانون مجازات اسلامی بیان شده است قصاص نفس تنها به شیوه های متعارفی که کمترین آزار را به فرد قاتل می رساند جایز است و بر همین اساس بر طبق ماده 437 این قانون در صورتی که قاتل زن بارداری باشد و محکوم به قصاص باشد باید تا زمان حمل طفل برای اجرای حکم قصاص صبر کنند و اگر بعد از به دنیا امدن طفل نیز امکان از بین رفتن طفل یا ترس آیا بیم از بین رفتن طفل باشد تا زمانی که حیات طفل محفوظ بماند قصاص به تاخیر می افتد .
موارد اجرای حکم قصاص
- اگر بعد از اجرای قصاص نفس یا اعدام ، قاتل زنده بماند ، حق قصاص کردن برای ولی دم یا صاحب حق قصاص محفوظ است به عبارت دیگر می توانند دوباره قصاص قاتل را بخواهند .
- اگر قاتل را به گونه ای که جایز و صحیح نیست قصاص کرده باشند و در این صورت قاتل آسیب ببیند و شرایط قصاص عضو وجود داشته باشد .
به عنوان مثال : اگر ترس تلف ولی دم مقتول وجود نداشته باشد ، قاتل حق قصاص عضو ولی دم را دارد و حق قصاص نفس نیز برای ولی دم باقی است ولی قبل از اجرای قصاص نفس ، قاتل باید حق خود را بگیرد یعنی قصاص عضو ولی دم مقتول را بخواهد و یا مصالحه یا گذشت کند اما اگر ولی دم نخواهد دوباره قاتل را قصاص کنند ، قاتل حق قصاص ولی دم مقتول را ندارد .
لازم به ذکر است که اگر قاتل برای فرار از قصاص نفس حاضر به گذشت ، مصالحه و گرفتن حق خود نشود با شکایت ولی دم از قاتل ، دادگاه مدت مناسبی را مشخص و به قاتل اعلام می کند تا ظرف مهلت مقرر به گذشت ، مصالحه یا مطالبه قصاص عضو اقدام کند . در صورت عدم اقدام او در این مدت ، ولی دم به تعزیر مقرر در قانون محکوم می شود و با مطالبه او قصاص نفس اجراء می گردد و حق قصاص عضو برای ورثه جانی ، محفوظ است
موارد سقوط قصاص
- گذشت ولی دم
با صدور حکم قصاص برای فرد مقتول اجرای آن باید صورت پذیرد اما در صورتی که یکی از موارد سقوط قصاص وجود داشته باشد مجازات قصاص اعمال نخواهد شد که یکی از این موارد گذشت ولی دم می باشد ، ولی دم یا اولیای دم کسانی هستند که از مقتول ارث می برند یا همان ورثه مقتول به استثنا زوج و زوجه و منظور از گذشت ولی دم این است که اولیای دم مقتول را به صورت رایگان و مجانی ببخشد و در مقابل بخشش شرطی گذاشته نشود به این صورت که اگر مقتول دیه را در فلان تاریخ پرداخت نکند قصاص بشود .
اولیای دم می توانند قاتل یا مرتکب را در هر مرحله از مراحل دادرسی و شروع به رسیدگی تا صدور حکم ببخشند .
به طور مثال اگر مردی همسر خود را بکشد و مقتول دارای یک پدر و مادر و برادر باشد ، پدر و مادر مقتول که دارای حق قصاص می باشند می توانند قصاص قاتل را بخواهند و در غیر این صورت می توانند در هر مرحله از مراحل دادرسی از قاتل گذشت کنند .
- گذشت مقتول
از دیگر مواردی که باعث سقوط مجازات قصاص می شود گذشت فرد مقتول است به عبارت دیگر اگر مقتول یا فردی که توسط دیگری کشته شده است اگر پیش از مرگ خود در صورتی که جرم قتل از نوع عمدی بوده از مرتکب گذشت نماید مجازات جرم قتل عمد که قصاص می باشد از فرد قاتل ساقط می شود به عبارت دیگر اگر مقتول قبل از مرگ قاتل را از قصاص نفس عفو کند دیگر اولیای دم مقتول حق قصاص قاتل را ندارد حتی بعد از فوت مقتول نیز نمی توانند درخواست قصاص قاتل را از مراجع قضایی داشته باشند به دلیل آنکه مقتول قبل از مرگ خود این حق را ساقط کرده است .
پس با توجه به مطالب فوق مقتول می تواند علاوه بر ببخش قصاص قاتل می تواند دیه را هم ببخشد .
به طور مثال : اگر فردی دیگری را بکشد قبل از اینکه مقتول به قتل برسد می تواند قاتل را بخاطر جرم قتل و کشتن او ببخشد قصاص از قاتل ساقط می گردد در این صورت اولیای دم نمی تواند فرد قاتل را قصاص بکنند .
- فوت قاتل
فوت قاتل بر طبق قانون مجازات اسلامی از جمله مواردی است که موجب عدم اجرای و سقوط مجازات قصاص می شود به این صورت که اگر قاتل در قتل از نوع عمد فوت کند دیگر قصاص و دیه از قاتل ساقط می گردد و اولیای دم مقتول نمی توانند از اموال قاتل دیه مطالبه نمایند .
زمان مرگ قاتل و علت مرگ قاتل تاثیر اعمال یا عدم اعمال مجازات قصاص ندارد در هر صورت از عوامل سقوط مجازات ، فوت قاتل می باشد .
در واقع در صورت تحقق جرم قتل عمد با وجود هریک از موارد فوق مجازات قصاص ساقط می گردد ولی در برخی موارد که در قانون بیان شده مجازات قصاص اعمال نمی شود :
قاتل پدر باشد یعنی اگر پدر یا جد پدری فرزند یا نوه خود را بکشند مجازات قصاص اعمال نمی شود .
اگر مقتول دیوانه و مجنون باشد قصاص اعمال نمی شود اگر قاتل فرد عاقلی باشد با کشتن فرد دیوانه مجازات قصاص اعمال نمی شود .
اگر قاتل مست باشد و خود را برای کشتن و به قصد کشتن فرد دیگری مست نکرده باشد به دلیل نداشتن اختیار قصاص نمی شود .
اگر فرد قاتل مسلمان باشد و فرد کشته شده یا مقتول غیر مسلمان باشد قاتل قصاص نمی شود .
قاتل دیوانه یا نابالغ باشد .
در هر صورت وجود هریک از موارد فوق ، جرم قتل عمد مستوجب مجازات قصاص نمی باشد .
گذشت از قصاص
- گذشت قصاص
اولیا دم یا ولی دم همان ورثه مقتول هستند به عبارت دیگر همان کسانی که در فوت مقتول از او ارث می برند که که قانون زن و شوهر را اگرچه از هم ارث می برند از داشتن حق قصاص استثنا کرده است به عنوان مثال اگر مردی به قتل برسد و دارای پدر و مادر و فرزند و همسر باشد همه وراث او اعم از پدر و مادر و فرزند حق قصاص دارند جز همسر مقتول ولی اگر اولیا دم مقتول از قصاص بگذرند و از مرتکب دیه بگیرند همسر از دیه مقتول ارث می برد .
اما کسانی که صاحب حق قصاص هستند یا اولیا دم می باشند می توانند در هر مرحله از مراحل رسیدگی به پرونده و یا حتی اجرای حکم با مرتکب یا قاتل مصالحه نمایند این مصالحه یا توافق می تواند به طور مجانی باشد یا در برابر حق یا مالی از مرتکب گذشت نمایند که البته در صورتی که اولیای دم قصد گذشت داشته باشند باید برای بخشیدن مرتکب همگی موافق باشند .
گذشت یا مصالحه از قصاص قبل از صدور حکم و یا بعد از اینکه حکم از مرجع قضایی صادر شده است باعث از بین رفتن قصاص می شود .
لازم به ذکر است که بر طبق ماده 364 قانون مجازات اسلامی رجوع از گذشت پذیرفته نیست . بر همین اساس اگر اولیا دم از قصاص مرتکب گذشت کنند و قصاص ساقط بشود نمی توانند بعد از آن دوباره از گذشت خود رجوع کنند .
- گذشت مشروط از قصاص
گذشت از قصاص همیشه به صورت مجانی نمی باشد بلکه گاهی گذشت از قصاص به صورت مشروط است و اولیا دم در برابر مال یا حقی گذشت می کنند در این صورت تا زمانی که شرطی که قرار داده اند حاصل نشود یعنی مرتکب آن شرط را به هر دلیل انجام ندهد حق قصاص برای صاحبان حق قصاص باقی می ماند به عبارت دیگر اگر مرتکب یا قاتل به شرط خود عمل نکند اولیای دم یا صاحبان حق قصاص می توانند مجرم را قصاص نمایند و حق قصاص آنها با انجام نشدن شرط آن ها قابل اعمال است ، برای مثال اگر مرتکب مالی که اولیا دم در مقابل گذشت خود می خواهند پرداخت و تادیه نکند حق قصاص برایشان باقی می ماند .
در قانون مجازات اسلامی نیز اینگونه بیان شده است که اگر مرتکب حاضر و قادر به انجام دادن تعهد یا فراهم کردن وجهی که با آن مصالحه صورت گرفته نباشد اولیا دم می توانند پرونده را برای بررسی به دادگاه ارجاع دهند تا حکم قصاص انجام شود .
- گذشت اولیای دم محجور از قصاص
همانطور که گفتیم اولیای دم محجور یعنی ورثه مقتول جز همسر او می باشد اما در قانون حالتی پیش بینی شده است که یکی از اولیای دم یا برخی از آنها محجور باشد که در این صورت حق قصاص چگونه اعمال می شود برای پاسخ به این سوال ابتدا باید دانست اولیا دم محجور به چه کسانی گفته می شود . اولیا دم محجور یا ولی دم همان ورثه مقتول است که به لحاظ قانونی نمی تواند امور خود را به طور مستقل و بدون دخالت دیگری اداره کند که در قانون اشخاص محجور به افراد مجنون و صغیر و سفیه تقسیم می شوند .
به عبارت دیگر هرکس که از مقتول ارث می برد جز اولیا دم محسوب می گردد بجز زوج و زوجه می توانند قصاص مرتکب را از مقام قضایی بخواهند اما اگر مجنی علیه یا همه اولیای دم و یا بعضی از صاحبان حق قصاص محجور ( صغیر ، مجنون ) باشند ولی آنان با رعایت مصلحتشان حق قصاص یا گذشت دارند و یا ولی آنان می تواند تا زمان بلوغ صغیر یا افاقه ( سلامت ) مجنون منتظر بمانند تا در سن بلوغ یا افاقه تصمیم لازم را اتخاذ نمایند . لازم به ذکر است که اگر اولیای دم برخی عاقل و بالغ باشند می توانند مرتکب را قصاص کنند .
مطالب گردآوری از سایت https://www.heyvalaw.com/
عکسها بر گرفته از سایت
