شرایط پرداخت نفقه فرزند
از جمله حقوق هر فرزند، نفقه است که خوراک، پوشاک، مسکن و هزینه های متعارف زندگی، از مصادیق آن می باشند. در نظر گرفتن استطاعت مالی نفقه دهنده، علاوه بر شرایط نفقه گیرنده و در نظر گرفتن توان کار کردن فرزند، بعد از سن بلوغ، جهت تعلق نفقه، از ویژگی ها و شرایط نفقه فرزندان، در قانون است. پرداخت نفقه فرزند، در درجه اول، با پدر او بوده و در صورت فوت وی یا عدم استطاعت مالی، به ترتیب با اجداد پدری و مادر و اجداد مادری، خواهد بود.
ماده 1204 قانون مدنی، در خصوص مصادیق نفقه اولاد، مقرر می دارد: " نفقه اقارب، عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث البیت، به قدر رفع حاجت، با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق." بر اساس این ماده، مصادیق نفقه اولاد که جزو اقارب می باشند، می تواند شامل مسکن، خوراک، پوشاک، اثاث زندگی باشد.
البته، مصادیق نفقه اولاد که در ماده 1204 قانون مدنی آمده است، انحصاری نبوده، یعنی منحصر به موارد ذکر شده، در این ماده قانونی نیست و می تواند، هر مورد دیگری را نیز در بر بگیرد. بنابراین، هزینه های بهداشت و درمان، رفت و آمد، آموزش و هر نیاز متعارف دیگر را نیز می توان جزو مصادیق نفقه اولاد، حساب کرد.
بر خلاف نفقه زن که پرداخت آن، بر عهده شوهر می باشد، در پرداخت نفقه فرزند، اولویت با پدر است، اما، در صورت عدم توان مالی یا فوت وی، پرداخت نفقه فرزند، بر عهده اجداد پدری و پس از آن، مادر و اجداد مادری خواهد بود.
در قانون، سن دریافت نفقه، مشخص نشده است اما، بر اساس قانون مدنی، بعد از دوران بلوغ، چنانچه فرزند، مال کافی داشته باشد یا با کار کردن، بتواند معیشت خود را تامین کند، مستحق دریافت نفقه فرزند، نخواهد بود.
در تعیین میزان نفقه فرزند دختر و پسر، علاوه بر شرایط نفقه گیرنده و نیازهای او، استطاعت مالی شخص منفق (شخص نفقه دهنده) نیز در نظر گرفته می شود. بر این اساس، استطاعت مالی شخص نفقه دهنده، در تعیین مبلغ نفقه فرزند، تاثیر گذار خواهد بود.
فرزند، نفقه معوقه نداشته، یعنی نمی تواند، برای دریافت نفقه ایام گذشته خود، شکایت کند؛ مگر اینکه منفق، به موجب حکم دادگاه، ملزم به پرداخت نفقه شده باشد و از پرداخت خودداری کند. در صورت استنکاف نفقه دهنده، از پرداخت نفقه فرزند، بعد از رای دادگاه، فرزند می تواند، نسبت به مطالبه نفقه، به موجب نمونه لایحه مطالبه نفقه فرزند، از تاریخ صدور رای قطعی اقدام نماید
نفقه فرزند پسر بالای 18 سال
بر اساس ماده 1197 قانون مدنی : « شخصی ، استحقاق دریافت نفقه دارد که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی ، وسایل معیشت خود را فراهم سازد » . لذا ، یکی از مهم ترین شرایط تعلق نفقه به پسر بالای 18 سال ، این است که اولا ، مال و اموال کافی ، برای تامین مایحتاج خود را نداشته باشد و ثانیا ، نتواند به وسیله اشتغال به شغلی ، معیشت خود را تامین کند . همچنین ، گفتنی است که بر اساس قانون ، پرداخت نفقه فرزند نامشروع ، نیز الزامی است و به موجب رای وحدت رویه دیوان عالی کشور ، پدر مکلف به پرداخت نفقه به فرزند خود است .
در حال حاضر ، معمولا پسرانی که به سن 18 سال می رسند ، بلافاصله به خدمت سربازی اعزام می شوند و یا اینکه ، برای ادامه تحصیل ، به دانشگاه می روند و قادر به کار کردن نیستند . به همین دلیل ، به لحاظ عرفی ، مرسوم است که پسران بعد از 18 سالگی نیز ، قادر به تامین مایحتاج خود نخواهند بود . لذا ، معمولا تا پایان اتمام دوره تحصیلی ، به فرزند پسر بالای 18 سال نیز ، نفقه تعلق می گیرد و پدر ، پدر بزرگ یا مادر ، ملزم به تامین نفقه پسر بالاتر از 18 سال خواهند بود ؛ مگر اینکه درآمدی داشته باشد .
علاوه بر این ، بر اساس ماده 1198 قانون مدنی : « کسی ، ملزم به پرداخت نفقه به فرزند است که تمکن مالی ، جهت پرداخت نفقه داشته و بتواند نفقه بدهد ، بدون اینکه از این حیث ، در وضعیت معیشت خودش ، دچار مضایقه گردد . برای تشخیص تمکن مالی پرداخت کننده نفقه ، باید کلیه تعهدات و وضع زندگی شخصی او در جامعه ، در نظر گرفته شود . » بر این اساس ، پدر یا هر شخص دیگری که ملزم به پرداخت نفقه به پسر بالای 18 سال است ، می بایست به لحاظ مالی ، قادر به پرداخت نفقه باشد ؛ مثلا در زمان مطالبه نفقه فرزند از پدربزرگ ، باید این شرایط ، لحاظ شود .
لذا ، اگر شخص عهده دار پرداخت نفقه به پسر بالای 18 سال ، فقیر بوده یا پرداخت نفقه به پسر ، منجر به سختی و در مضیقه قرار گرفتن خود وی شود ، الزامی به پرداخت نفقه نخواهد داشت . این موضوع ، از این جهت ، حایز اهمیت است که ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه به فرزندان ، صرفا در مورد کسانی ، قابل اعمال است که با وجود تمکن مالی ، نفقه فرزندان خود را پرداخت نکرده باشند .
در همین ارتباط ، باید به این نکته نیز اشاره کرد که اگر دادگاه ، حکم به پرداخت نفقه به فرزند پسر بالای 18 سال را صادر نماید ، معمولا توانایی مالی پرداخت کننده نفقه و میزان نیاز فرزند پسر بالای 18 سال را لحاظ می کند . اما ، در صورتی که میزان پرداخت نفقه ، کم بوده و یا اینکه پرداخت آن توسط منفق ، دشوار باشد ، می توان از دادگاه ، تقاضای تعدیل نفقه فرزند را داشت که دادگاه ، مجددا با لحاظ شرایط و قانون ، میزان نفقه فرزند پسر بالای 18 سال را تعیین خواهد کرد .
آیا هزینه تحصیل جزء نفقه فرزند محسوب میشود؟
ماده 1204 قانون مدنی، به این سوال که نفقه فرزند، شامل چه مواردی می باشد، پاسخ داده و چنین مقرر کرده است که : « نفقه اقارب، عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث البیت، بقدر رفع حاجت، با در نظرگرفتن درجه استطاعت منفق »
همانطور که ملاحظه می شود، مخارج و شهریه دانشگاه فرزند، به عنوان یکی از اقارب، جزء نفقه وی محسوب نشده و بنابراین، قابل مطالبه نیز نمی باشد. به علاوه، هر چند سن نفقه در قوانین کشور ما مشخص نشده، اما از آنجا که یکی از شرایط دریافت نفقه اقارب، آن است که دریافت کننده، توانایی کار کردن نداشته باشد و با توجه به اینکه اغلب افراد، بعد از رسیدن به سن 18 سالگی، قادر به کار کردن هستند، در نتیجه، درخواست پرداخت مخارج و شهریه دانشگاه فرزند، به عنوان بخشی از نفقه او پذیرفته نمی شود.
اما، در مورد مخارج و شهریه مدرسه، مساله تا حدی متفاوت می باشد. با این توضیح که مطابق مقررات قانون مدنی، حضانت فرزند و تربیت و نگه داری وی، تکلیف پدر و مادر او می باشد. از آنجا که یکی از ضروریات تربیت طفل، فرستادن او به مدرسه و فراهم کردن امکان تحصیل وی بوده، لذا، در مورد هزینه تحصیل فرزند در مدرسه، این مخارج جزء نفقه طفل محسوب می گردد و بنابراین، پاسخ به این سوال که آیا هزینه تحصیل جزء نفقه فرزند است یا خیر، در رابطه با مخارج مدرسه، مثبت می باشد.
با این وجود، هنگامی که صحبت از ضرورت پرداخت مخارج مدرسه فرزند و هزینه تحصیل وی می شود، منظور، مخارج متعارف بوده و لذا، پرداخت مخارج و شهریه های گزاف مدارس خاص، همچون مدارس غیر انتفاعی، جزء نفقه فرزند محسوب نمی شود.
همچنین، با توجه به مقررات مبحث نفقه اقارب قانون مدنی، در رابطه با پرداخت هزینه تحصیل فرزند و مخارج و شهریه مدرسه وی، لازم است تا به چند نکته مهم توجه شود که این نکات به شرح زیر می باشند:
هنگامی که صحبت از پرداخت نفقه فرزند و هزینه تحصیل او می شود، در عرف میان افراد جامعه، چنین تصور می شود که فراهم کردن هزینه تحصیل فرزند و پرداخت نفقه وی صرفا بر عهده پدر می باشد. حال آنکه این تصور، صحیح نبوده و مطابق ماده 1199 قانون مدنی، پرداخت نفقه فرزند، از جمله هزینه و مخارج مدرسه او، ابتدا بر عهده پدر بوده و در صورت نبود وی، بر عهده اجداد پدری و سپس، مادر می باشد.
با توجه به ماده 1197 قانون مدنی، که شرط دریافت نفقه اقارب، نادار بودن فرد است، لذا، حق دریافت هزینه تحصیل فرزند نیز منوط به آن است که خود فرزند، قادر به تامین این هزینه نباشد. لذا، اگر فرزند، خود دارای مال یا اموالی بوده که از محل درآمد آن اموال، امکان فراهم کردن مخارج و شهریه مدرسه فرزند وجود داشته باشد، پدر وی تکلیفی برای پرداخت هزینه تحصیل نخواهد داشت.
پرداخت نفقه فرزند در صورت واگذاری حضانت به مادر
مسئولیت پرداخت نفقه فرزند در صورت واگذاری حضانت به مادر با چه کسی است؟ گفت:
1-پدر.
2-اجداد پدری، با رعایت دوری و نزدیکی؛ در صورتی که پدر، زنده نبوده یا از توان مالی لازم، برخوردار نباشد.
3-مادر، در شرایطی که پدر و اجداد پدری، در قید حیات نبوده یا از توان مالی کافی، برخوردار نیستند.
4-اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب النفقه، در شرایطی که مادر، از توان مالی کافی، برای پرداخت نفقه فرزند تحت حضانت خود، برخوردار نباشد یا با پرداخت نفقه، در معیشت و گذاران زندگی خود، دچار بحران شود.
نفقه فرزند بعد از طلاق تا چه زمانی با پدر است ؟
نفقه فرزند پسر تا سن 18 سالگی با پدر است ، به دلیل آنکه اتمام تحصیل در این سن است و فرزند پسر می تواند برای خود شغل مناسب انتخاب نماید . در واقع تا زمان ادامه تحصیل و عدم توانایی برای داشتن شغل ، فرزند پسر می تواند نفقه دریافت نماید .
نفقه فرزند نامشروع
که بر اساس قانون مدنی ، ولد الزنا یعنی فرزند متولد از زنا ، به زناکار منتسب نمی شود . یعنی اینکه هیچ گونه حق و تکلیفی که والدین و فرزندان مشروع از آن بهره مند هستند ، به فرزندان نامشروع تعلق نمی گیرد . به عنوان مثال ، فرزند نامشروع از والدین خود ارث نمی برد . با این وجود ، دیوان عالی کشور با صدور رای وحدت رویه که در حکم قانون است ، وضعیت نفقه فرزند نامشروع را مشخص کرده است و والدین را مکلف به پرداخت نفقه به فرزندان نامشروع خود نموده است ؛ هرچند که نسب آن فرزند نامشروع بوده و قانونی نمی باشد . علاوه بر این ، والدین نامشروع مکلفند حضانت فرزند نامشروع را عهده دار شده و برای وی شناسنامه بگیرند.
ویژگی ها و خصوصیات نفقه اقارب
نفقه اقارب ناظر بر آینده است
طبق ماده 1206 قانون مدنی ، اقارب فقط نسبت به آتیه یا آینده می توانند مطالبه نفقه نمایند
فقیر بودن مستحق نفقه
فقیر بودن دریافت کننده یا مستحق نفقه است . بر اساس ماده 1197 قانون مدنی در مورد شرط فقر در استحقاق نفقه ، می گوید : کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی وسایل معیشت خود را فراهم سازد . بنابراین ، کسی مستحق نفقه است که اولا ندار باشد ؛ یعنی مالی که کافی برای گذران زندگی و رفع احتیاجات او باشد نداشته باشد و ثانیا اینکه نتواند به وسیله اشتغال به شغلی وسایل معیشت خود را فراهم سازد.
تمکن مالی انفاق کننده
تمکن و توانایی مالی پرداخت کننده نفقه است . بر اساس ماده 1198 قانون مدنی ، کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد ، یعنی بتواند نفقه بدهد ، بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد . برای تشخیص تمکن باید کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخصی او در جامعه در نظر گرفته شود . بنابراین اگر به علت کمبود دارایی و درآمد ، نفقه دادن به اقارب شخص را دچار سختی و تنگی معیشت کند ، مکلف به انفاق نخواهد بود .
متقابل بودن نفقه اقارب
نفقه اقارب بر خلاف نفقه زوجه یک تکلیف متقابل است . یعنی اینکه خویشانی که ملزم به انفاق یکدیگرند ، در صورت فقر یکی و تمکن دیگری ، این تکلیف را متقابلا دارا هستند . مثلا همانطور که پدر توانگر باید به فرزند فقیر خود نفقه بدهد ، فرزند توانگر نیز ملزم به انفاق به پدر فقیر خود است و همانگونه که پدر بزرگ توانگر ملزم به انفاق نوه فقیر خود است ، نوه توانگر نیز ملزم به تامین زندگی پدر بزرگ فقیر خود می باشد.
مطالب گردآوری از سایت https://www.heyvalaw.com/
عکسها برگرفته از سایت
